تصویر (۱) : تلسکوپ هابل سیارکی را با ۶ فواره ی دنباله‌دار گونه در ۱۰ ام سپتامبر سال ۲۰۱۳ شکار کرد. سیارک-دنباله‌دار P/2013 P5. یکی از جالب‌ترین و عجیب‌ترین سیارک‌هایی است که تا به امروز مشاهده شده است.
اعتبار تصویر: NASA, ESA, D.Jewitt/UCLA 

PANSTARRS/311P که با اسم P/2013 P5 نیز شناخته می‌شود سیارکی است که در ۲۷ آگوست ۲۰۱۳ توسط تلسکوپ پان‌استارز به عنوان جرمی عجیب، کشف شد.  این جرم عجیب و حیرت‌برانگیز در مداری شبیه به مدار سیارک‌ها در قسمت داخلی کمربند سیارکی در حال چرخش به دور خورشید بود که در ۱۰ام سپتامبر ۲۰۱۳ دانشمندان دنباله‌های چندگانه‌ی آن را رصد کردند به گفته‌ی دانشمندان دنباله‌های این سیارک درست شبیه به پره‌های یک چرخ بود. ترکیب مدار سیارک‌گون و ظاهر دنباله‌دارگون از این جرم یک “سیارک فعال” ساخت.  پس از این رصد جالب توجه این سیارک توسط برخی دانشمندان به عنوان یک سیارک-دنباله‌دار در گروه “دنباله‌دارهای کمربند اصلی” طبقه‌بندی شد.

دیوید جوییت این سیارک را متعلق به خانواده‌ی سیارکی فلورا در کمربند اصلی می‌داند. این فرض بدان معناست که احتمالا این سیارک از خرده باقی مانده‌های باقی مانده از شکستن یک دنباله‌دار-سیارک بزرگتر دیگر در حدود ۲۰۰ سال پیش باشد. تمام سیارک‌های حاصل از این درهم‌شکستگی در حال حاضر در یک محدودی خاص به لحاظ مداری می‌چرخند و پارامترهای مداری تقریبا یکسانی دارند. با توجه به آنالیز شهاب‌سنگ‌هایی که منشاشان این گروه سیارک‌هاست به این نتیجه رسیدیم که این گروه از اجرام همگی دمایی بالای ۱۵۰۰ درجه‌ی فارنهایت رو تجربه کرده‌اند و در گروه سیارک‌هایی با سنگ‌های دگرگونی قرار می‌گیرند و امکان وجود آب و یخ در آن‌ها تقریبا صفر است.

به دلیل اینکه قبلا چیزی شبیه به این اتفاق رصد نشده بود دانشمندان مشغول یافتن توضیح و توجیه مناسبی برای پاسخ به چرایی به وجود آمدن این پدیده شدند. بعضی دانشمندان فرضیه ی برخورد را برای این مورد بیان کردند.

سرپرست محققان پروژه‌ی بررسی این سیارک دیوید جوییت از دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس اذعان دارد: ” زمانی که ما این موجود را در آسمان رصد کردیم، واقعا متحیر شدیم…، این تحیر زمانی بیشتر شد که ما متوجه ارتباط تغییرات مهیج دنباله‌های آن طی ۱۳ روز با خروج غبارات از شی شدیم.”

برخی از دانشمندان نیز علت این غبار پراکنی‌ها و تشکیل دنباله در یک سیارک را ناشی از سرعت چرخش عجیب و بسیار بالای سیارک به دور خودش دانستند تا حدی که این اسپین باعث پخش شدن غبار از سطح دنباله‌دار به فضا می‌شود. در این نظریه‌ی پیشنهادی برخوردها نمی‌توانند باعث پخش این میزان غبار و تشکیل دنباله‌ها شده باشند چرا که این روند طی ۵ ماه موجب فرسایش تا حد ازبین رفتن این سیارک شده است و به صورت اتفاقی نبوده که بتوان آن را مرتبط با برخورد دانست.

مدل دقیق‌تری که توسط جسیکا آگاروال از مرکز تحقیقاتی ماکس پلانک برای این موضوع پیشنهاد شد این بود که “تشکیل دنباله‌ها احتمالا به خاطر خروج تکانشی غبارات از بدنه‌ی دنباله‌دار است. فشار تشعشعات خورشیدی باعث جریان باریک غبارات از سطح سیارک می‌شود، مدلسازی‌های ما نشان می‌دهد که احتمالا زمانی که چرخش دنباله‌دار به دور خودش سریع‌تر می‌شود گرد و غبار از دست می‌هد. سپس خورشید این غبارات را به صورت دنباله‌های متمایزی که می‌بینیم جاروب می‌کند.”

جوییت شکستن سیارک‌ها را اصولا اتفاقی معمول می‌داند و بیان می‌کند که: ” احتمال اینکه نرخ چرخش سیارک به سرعت بسیار بالا برسد زیاد است چرا که فشار نورخورشید نیروی گشتاوری قویی روی بدنه‌ی آن اعمال می‌کند، اگر سرعت چرخش بسیار بالا باشد گرانش ضعیف دنباله‌دار نمی‌تواند یکپارچگی این جرم حفظ کند و این جرم شروع به تکه‌تکه شدن می‌کند…” اما به نظر می‌رسد این پروسه، پروسه‌ای بسیار زمان‌بر باشد.

اما در مدل الکتریکی معتقدیم هریک از اجرام منظومه‌ی شمسی در صورت قرار گرفتن در شرایطی که یک دنباله‌دار تجربه می‌کند، می‌تواند همانند دنباله‌دار جت، کما و دنباله بروز دهد. درست مثل سیارات که دنباله های مغناطیسی دارند و یا بسیاری از سنتورها که به یکباره دنباله و کما از خود بروز دادند. از آنجایی که این مدل منشا شکل‌گیری دنباله و جت‌ها را دشارژ الکتریکی می‌داند در صورتی که سیارک مورد نظر ما یک شوک الکتریکی دریافت کرده باشد: برای مثال تحت تاثیر دنباله‌ی مغناطیسی (مگنتو تیل) سیارات و یا تحت تاثیر میدان الکتریکی خورشید، بادهای قوی خورشیدی یا یک CME  یا…. قرار گرفته باشد، جای تعجبی ندارد که دنباله و کما تشکیل دهد و یا حتی بشکند.

منابع:

[۱] When is a comet not a comet?, Spacetelescope, 7 November 2013

[۲] Will NASA Rewrite History?, SSchirott,  October 20, 2014, thunderblogs, The Thunderbolts Project

[۳] NASA’s Hubble Sees Asteroid Spouting Six Comet-Like Tails, Hubblesite, 7 November 2013

[۴] When Asteroids Become Comets, Apr 07, 2006 , The Thunderbolts Project

سبا حفیظی